Các di tích Đông Sơn ở tỉnh Hòa Bình

Trên cơ sở nghiên cứu các di tích văn hóa Đông Sơn phát hiện ở Hòa Bình từ 1887 đến năm 2024, bài viết đưa ra đặc điểm phân bố di tích, đặc điểm loại hình di tích và đặc điểm di vật. Giai đoạn Văn hóa Đông Sơn Hòa Bình mang những đặc điểm chung của các di tích văn hóa Đông sơn thuộc loại hình miền núi phía Bắc: di tích phát hiện lẻ tẻ chủ yếu phát hiện bên các dòng suối, dòng sông, hiện vật chủ yếu là đồ đồng, trong đó nhóm công cụ sản xuất, vũ khí và nhạc cụ là chiếm số lượng nhiều. Tuy nhiên, giai đoạn này Hòa Bình có những đặc điểm riêng, sự xuất hiện các loại hình hiện vật ở đây: Loại hình sông Hồng, loại hình sông Mã và loại hình miền núi phía Bắc. Sự xuất hiện trống đồng Đông Sơn hay còn gọi trống đồng Heger I với 11 chiếc vơí đủ các nhóm trừ nhóm D (từ trống có niên đại sớm nhất đến trống có niên đại muộn nhất). Nếu so số lượng trống với các tỉnh miền núi phía Bắc thì trống đồng phát hiện ở Hòa Bình đáng chú ý từ số lượng đến nhóm, kiểu. Hơn thế nữa, sự xuất hiện nhóm rìu chiến có trang trí hoa văn những con hưu có đồi sừng dài hay hoa văn hình người hóa trang, cá sấu giao nhau, những hoa văn này thường thấy trang trí trên trống đồng Đông Sơn ở khu vực này cũng là một vấn đề đáng để suy ngẫm. Những dấu hiệu này cho thấy đây là một hiện tượng cất giấu đồ vật quý hiếm, trong các trường hợp xã hội có sự bất ổn.